et-Tuhfetü’s-Seniyye: Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd’in, İbn Âcurrûm’un nahve dair olan el-Mukaddimetü’l-Âcurrûmiyye kitabı üzerine kaleme aldığı şerhtir. Eserin tam olarak ismi; et-Tuhfetü’s-Seniyye bi-Şerhi’l-Mukaddimeti’l-Âcurrûmiyye’dir.
İbn Âcurrûm’un Mekke’de yazdığı el-Mukaddimetü’l-Âcurrûmiyye kitabı nahivle alakalı olup, içerisinde isim ve fiillerin tasrifleri, i‘rabı ve harflerin i‘rabı gibi konuları ihtiva etmektedir. Gerek İbn Âcurrûm’un eseri gerek Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd’in et-Tuhfetü’s-Seniyye’si kolay öğretici yöntemi sayesinde İslâm dünyasında pek rağbet görmüştür.
EL-MUKADDİMETÜ’L-ÂCURRÛMİYYE
İbn Âcurrûm’un nahivle alakalı olarak kaleme aldığı ve kendisiyle tanındığı en meşhur eseridir. Eser; isim ve fiillerin tasrifleri, i‘rabı ve harflerin i‘rabı gibi konular hakkında özlü bilgiler içermektedir. Müellif bu eserini, hac vazifesi münasebetiyle Mekke’de bulunduğu zaman diliminde kaleme almıştır.
el-Mukaddimetü’l-Âcurrûmiyye, yöntemi ve nahvin ana kurallarını sade bir dille ifade etmesi gibi sebeplerden dolayı İslâm dünyasında meşhur olmuştur. Ayrıca daha sonra Avrupa’da da tanınarak çok rağbet görmüş ve belli başlı Batı dillerine tercüme edilmiştir. Şunu da belirtmek gerekirse pek çok farklı müellif tarafından el-Âcurrûmiyye üzerine altmış civarında şerh yazılmıştır.
İBN ÂCURRÛM (ö. 723/1323)
İbn Âcurrûm, Kuzey Afrikalı dil ve kıraat âlimidir. el-Âcurrûmiyye adlı eseriyle maruftur. 672’de Fas’ta doğmuştur. Sanhâce kabilesindendir. Tam olarak ismi; Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Dâvûd es-Sanhâcî’dir. Âcurrûm lakabı Berberî dilinde “sûfî” anlamında olmakla beraber dedesinden kendisine kalmıştır.
Tahsil Hayatı
Tahsil hayatı hakkında yeterince bilgi olmayan İbn Âcurrûm, ilk temel eğitimini Fas’ta almıştır. Ayrıca burada dil, edebiyat, kıraat, fıkıh ve matematik tahsili de görmüştür. Daha sonra hac yolculuğu sırasında Kahire’ye uğramış, burada meşhur dilci ve müfessir Ebû Hayyân el-Endelüsî’nin derslerine katılarak icâzet almıştır.
Hac farizasını yerine getirdikten sonra tekrar Fas’a dönmüş ve Karaviyyîn Camii’nde dil ve kıraat dersleri vermeye başlamıştır. Zamanla (iki oğlu başta olmak üzere) birçok talebe yetiştirmiştir.
Önde gelen bazı talebeleri şunlardır; Ebû Muhammed Abdullah (oğlu), Mindîl lakabıyla maruf Ebü’l-Mekârim Muhammed (oğlu), Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed el-Cezennâî, Ebû Muhammed Abdullah b. Ömer el-Vângılî ed-Darîr (dilci ve fakih), Ebû Abdullah Muhammed b. Abdülmüheymin el-Hadramî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed el-Hazrecî (fıkıh ve kıraat âlimi), Muhammed b. Ali el-Gassânî.
Aynı zamanda İbn Âcurrûm, birkaç çalışmada kaleme almıştır. Bunların en meşhuru el-Mukaddimetü’l-Âcurrûmiyye’dir. Diğer eserleri; Ferâ’idü’l-Me‘ânî fî şerhi Hırzi’l-Emânî ve İmam Nâfi‘ kıraatiyle ilgili “el-Bâri‘” adlı bir manzumesi’dir.
Müellif İbn Âcurrûm, 723 (1323) senesinde Fas’ta vefat etmiştir. Günümüzde Bâbülhamrâ olarak bilinen Bâbülcizyîn yakınındaki Endülüslüler mahallesinde defnedilmiştir.
Allah Teâlâ Rahmet Eylesin, Mekanını Cennet Kılsın, Âmin
MUHAMMED MUHYİDDİN ABDÜLHAMÎD (1900-1973)
Müellif Muhyiddin Abdülhamîd, Arap dili ve edebiyatı âlimidir. Mısır’ın Şarkıye ilinin Kefrülhamâm köyünde doğmuştur. Nisbesiyle beraber ismi; Muhammed Muhyiddîn b. Abdilhamîd el-Mısrî’dir.
Muhyiddin Abdülhamîd İlk öğrenimini memleketinde görmüş, orta öğrenimini de Dimyat’ta tamamlamıştır. 1925 senesinde Ezher Üniversitesi’nden mezun olmuş, bir müddet Ezher’in lise kısmında ve Kahire Enstitüsü’nde öğretmenlik yapmıştır.
İlim ekseninde bir hayat süren müellif özetle daha sonra şu görevlerde bulunmuştur: 1931 senesinde Ezher’e müderris olarak tayin edilmiş ve burada uzun süre Arap Dili Fakültesi’nde müderris ve dekanlık yapmıştır.
1940 yılında, yeni açılan Hartum Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne bağlı Yüksek Hukuk Mektebi’nde müderrislik ve mektebin din ilimlerine dair programlarını hazırlamak için Sudan’a davet edilmiş, bu daveti kabul ederek 4 sene kadar burada hizmet etmiştir.
1943 yılının sonunda tekrar Ezher Üniversitesi Arap Dili Fakültesi’ne müderris ve idareci vasfıyla dönmüş ve İlâhiyat Fakültesi’nde ders okutmuştur. Bu arada, Kahire Arap Dil Kurumu başta olmak üzere Mecmau’l-Buhûsi’l-İslâmiyye gibi birçok ilmî kuruluşta üye olarak görev almıştır.
Ayrıca Ezher Üniversitesi’nde Lecnetü’l-Fetvâ ve el-Meclisü’l-a‘lâ li’ş-Şuûni’l-İslâmiyye’ye bağlı Lecnetü İhyâi’t-Türâs’a başkanlık da yapmıştır. İlmî bir hayat süren Muhyiddin Abdülhamîd, 1965 yılında Arap Dili Fakültesi’nin dekanlığından emekliye ayrılmış, 1973 senesinde de Kahire’de vefat etmiştir.
Allah Teâlâ Rahmet Eylesin, Mekanını Cennet Kılsın Âmin
MUHYİDDİN ABDÜLHAMÎD’İN ESERLERİ
- el-Muhtâr min Sıhâhi’l-Luga (li’l-Cevherî)
- Mebâdi’ü Dürûsi’l-‘Arabiyye
- el-Ahvâlü’ş-Şahsiyye fi’ş-Şerî‘ati’l-İslâmiyye
- Ahkâmü’l-Mevârîs ‘ale’l-Mezâhibi’l-Erba‘a
- Tenkîhu’l-Ezheriyye
- Dürûsü’t-Tasrîf
- Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘Azîm: Cüz’ü ‘Amme
- Şerhu Makâmâti Bedî‘izzamân el-Hemedânî
- Şerh ‘alâ Şerhi İbn ‘Akîl (‘alâ Elfiyyeti İbn Mâlik) (Minhatü’l-Celîl bi-Tahkîki Şerhi İbn ‘Akîl)
- et-Tuhfetü’s-Seniyye bi-Şerhi’l-Mukaddimeti’l-Âcurrûmiyye
- Şerhu’l-Mukaddimeti’l-Ezheriyye
- en-Nizâmü’l-Ferîd bi-Tahkîki Cevhereti’t-Tevhîd
- Şerh ‘alâ Şerhi Katri’n-Nedâ ve Belli’s-Sadâ
- Şerhu Dîvâni ‘Ömer b. Ebî Rebî‘a el-Mahzûmî
- Şerh ‘alâ Kitâbi’l-İnsâf fî Mesâ’ili’l-Hilâf Beyne’n-Nahviyyîn el-Kûfiyyîn ve’l-Basriyyîn
- Uddetü’s-Sâlik ilâ Tahkîki Evdahi’l-Mesâlik
- Şerhu Dîvâni Ebî Temmâm
- Hidâyetü’s-Sâlik ilâ Tahkîki Evdahi’l-Mesâlik
- Sebîlü’l-Felâh fî Şerhi Nûri’l-Îzâh
- el-İntisâf mine’l-İnsâf (Şerh ‘ale’l-Mufassal)
- Şerh ‘alâ Metni’t-Telhîs fi’l-Belâga
MUHYİDDİN ABDÜLHAMÎD’İN BAZI TAHKÎK ÇALIŞMALARI
- Makâlâtü’l-İslâmiyyîn; -Ebü’l-Hasan Eş‘arî
- el-Fark Beyne’l-Fırak; -Abdülkāhir el-Bağdâdî
- el-İhtiyâr li-Taʿlîli’l-Muhtâr; -Abdullah b. Mahmûd el-Mevsılî
- el-Hidâye; -Burhâneddin Mergînânî
- el-Lübâb fî Şerhi’l-Kitâb; -Abdülganî el-Meydânî
- Minhâcü’l-Vüsûl; -Kâdî Beyzâvî
- Yetîmetü’d-Dehr fî Mehâsini Ehli’l-‘Asr; -Ebû Mansûr es-Se‘âlibî
- Mürûcü’z-Zeheb; -Mes‘ûdî
- Vefeyâtü’l-Aʿyân; -İbn Hallikân
- Fevâtü’l-Vefeyât; -İbn Şâkir el-Kütübî
- Vefâʾü’l-Vefâ; -Semhûdî
- Edebü’l-Kâtib; -İbn Kuteybe
- el-Meselü’s-Sâʾir fî Edebi’l-Kâtib ve’ş-Şâʿir; -Ziyâeddin İbnü’l-Esîr
- Muhtasarü’l-Meʿânî; -Teftâzânî
- Evdahu’l-Mesâlik ilâ Elfiyyeti İbn Mâlik; -İbn Hişâm en-Nahvî
- Şerhu Elfiyyeti İbn Mâlik; -İbn Akîl
- Şerhu Katri’n-Nedâ; -İbn Hişâm en-Nahvî
- el-Mücmel fi’l-Luga; -İbn Fâris
- el-Îzâh fî ʿUlûmi’l-Belâga; -Hatîb el-Kazvînî
- Hizânetü’l-Edeb; -Abdülkâdir el-Bağdâdî
ET-TUHFETÜ’S-SENİYYE İÇİNDE İŞLENEN BAZI KONULAR
- Nahvin tarifi, konusu, semeresi
- Kelam türleri
- İ‘rab türleri
- Zammenin kullandığı yerler
- Fethanın kullandığı yerler
- Cer alametleri
- Cezm alametleri
- Mu‘rebler
- Fiil çeşitleri
- Fail çeşitleri
- Mübteda kısımları
- Haber kısımları
- Mübteda ve Haber üzerine dahil olan amiller
- Marifenin kısımları
- Nekre konusu
- Atıf harfleri
- Bedel çeşitleri
- Hal, Temyiz, İstisna konuları
- Münada konusu
